Wirtualna Ruda

start

historia

zabytki

szlaki

wirtualne spacery

 kontakt

Zespół zabudowy szybu "Franciszek"

ul. Szyb Bartosza 8-12

HISTORIA OBIEKTU

Zespół zabudowań dawnego szybu „Franciszek”, z końca XIX wieku, który obejmuje następujące obiekty: budynek straży pożarnej i stację ratownictwa, budynek administracyjny, rozdzielnię, budynek dawnej stajni, budynek kuźni, maszynownię szybu „Franciszek”, kotłownię i komin, nadszybie szybu „Franciszek” oraz wieżę wyciągową.

Complex of buildings of the „Franciszek”
coal mine shaft

Der Gebäudekomplex des „Franz” Schachtes

The complex of buildings of the former „Franciszek” shaft, dating from the end of the 19th century, which includes the following structures: the fire brigade building and the rescue station (8), the administration building (7), the switchyard (6), the former stable building (9), the smithy building (4), the engine room of „Franciszek” shaft (1), the boiler room and the chimney (3), the shaft upper level and the hoisting tower (2).

Der Gebäudekomplex des ehemaligen Schachtes „Franz” aus dem Ende des 19. Jahrhunderts, zu dem folgende Bauwerke gehören: das Feuerwehrgebäude und die Rettungsstation (8), das Verwaltungsgebäude (7), das Schaltanlagengebäude (6), das ehemalige Stallgebäude (9), das Schmiedegebäude (4), der Maschinenraum des Schachtes „Franz” (1), der Kesselraum und der Schornstein (3), der Schachtüberbau von „Franz” und der Förderturm (2).

Zabudowania szybu „Franciszek” stanowiły część pierwszej i jednocześnie jednej z największych kopalń na terenie Rudy – kopalni „Brandenburg”. To najprawdopodobniej najstarsza kopalnia na Górnym Śląsku – o ten tytuł rywalizuje jedynie z kopalnią „Emanuelssegen” (Murcki). Pierwsze wzmianki o rudzkim zakładzie pochodzą jeszcze z 1752 roku, formalne nadanie nastąpiło zaś w roku 1770. Początkowo kopalnia należała do barona von Stechow, by w roku 1798 przejść na własność rodziny Ballestremów. Ród Ballestremów stał się wkrótce potentatem przemysłowym na Górnym Śląsku, inwestując w różne gałęzie przemysłu i tworząc jeden z bardziej rozbudowanych koncernów industrialnych. Równocześnie z rozwojem infrastruktury przemysłowej, rozwijało się budownictwo mieszkaniowe - na terenach bliskich zakładom budowano osiedla robotnicze i domy dla pracowników wyższego szczebla (między innymi przy obecnej ulicy Kościelnej i Staszica, ulicy Ballestremów, wzdłuż ulicy Szczęść Boże, w ramach kolonii Carl Emanuel przy ulicy Raciborskiej i Wolności, a także w Rudzkiej Kuźnicy).

Zabudowania szybu „Franciszek” zostały potraktowane z niezwykłą dbałością o detal i indywidualny wyraz architektoniczny. Na ich tle wyróżnia się szczególnie budynek remizy strażackiej, któremu nadano cechy zamkowej wieży i wyposażono w liczne ornamenty. Dzięki oryginalnym rozwiązaniom architektonicznym obiekt ten jest jedną z najciekawszych budowli poprzemysłowych znajdujących się na terenie Górnego Śląska.

To miejsce to również niezwykły łącznik dla wielu aspektów niematerialnego dziedzictwa kulturowego – w dawnym budynku cechowni szybu „Franciszek” próby orkiestry dętej prowadził sławny dyrygent - Augustyn Kozioł, a zajęcia plastyczne organizował Piotr Latoska, znany rudzki rzeźbiarz. Na północny wschód za zabudowaniami zakładowymi znajdował się rudzki kamieniołom tzw. Steinbruch, z którego materiał posłużył do wzniesienia dziesiątek okolicznych budynków.

Informacje z zakończonego konkursu

Szyb Franciszek został laureatem konkursu Fundacji Most The Most (https://mostthemost.pl/), w ramach którego jeden historyczny obiekt w województwie śląskim otrzyma dofinansowanie na prace renowacyjne i adaptację do nowych funkcji w wysokości do 1 000 000 zł. 

Dziękujemy wam za aktywność podczas pierwszego i drugiego etapu konkursu. Dzięki wam Szyb Franciszek otrzyma dofinansowanie.

Planowane jest utworzenie w budynku Lokalnego Centrum Tradycji służącego utrwalaniu i upowszechnianiu niematerialnej kultury regionu i międzypokoleniowej wymiany doświadczeń oraz nauki nowych umiejętności zgodnie z wiekiem i zainteresowaniem. W budynku mógłby odbywać się spotkania lokalnej społeczności, co wzmocniłoby lokalne więzi społeczne. Proponowane jest wprowadzenie nowych funkcji obejmujących kultywowanie elementów dziedzictwa niematerialnego, w tym tradycji muzycznej, kulinarnej, obrzędowej oraz związanej z edukacją w obszarze języka śląskiego. Formami działań prowadzonych w obiekcie będą warsztaty, spotkania, pokazy, działalność wystawowa.

Docelowym przeznaczeniem budynku powinno być utworzenie żywego muzeum prezentującego niematerialne dziedzictwo robotniczego Górnego Śląska służącego zarówno lokalnej społeczności jak i turystom odwiedzającym region. Obiekt powinien być dostępny dla wszystkich grup społecznych, wiekowych i sprawnościowych (również niepełnosprawnych).

Szyb Franciszek to jeden z najpiękniejszych i najstarszych zabytków przemysłowych na terenie miasta Ruda Śląska, będącego kolebką górniczych tradycji. Obiekt ten posiada wyróżniające cechy artystyczne - piękne detale architektury, czytelny układ założenia, zachowaną oryginalną tkankę budowlaną. To materialna pamiątka historii rozwoju przemysłu górniczego oraz związanej z nim kultury robotniczej i jednocześnie pozostałość po pierwszej kopalni węgla kamiennego na tym terenie - kopalni Brandenburg.

Obiekt ten znajduje się w ścisłym centrum dzielnicy, nieopodal dworca kolejowego i autobusowych przystanków, jest więc dostępny dla szerokiego grona osób i mógłby dzięki swojej centralnej lokalizacji doskonale pełnić funkcje społeczne. 

Znaczenie Szybu Franciszek zostało dostrzeżone już w latach 80-tych XX wieku, kiedy obiekt ten został wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego. To sytuacja bez precedensu - ówczesna epoka była dość słabo wyczulona na wartości dziedzictwa przemysłowego, toteż objęcie zabudowań szybu Franciszek tak poważną formą ochrony należy odczytywać jako wyraz świadomości jego unikatowych wartości historycznych, artystycznych i naukowych. Obecnie obiekt nie jest zagospodarowany, podjęcie działań mających na celu przywrócenie go do użytkowania pozwoli na ocalenie tego wyjątkowego zabytku dla przyszłych pokoleń.

https://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/0079.pdf - karta adresowa zabytku

https://www.wirtualnaruda.pl/BK/0079-BK.pdf - karta ewidencyjna zabytku

https://wirtualnaruda.pl/spacerownik/12_Industrial.pdf - fragment Spacerownika po Rudzie Śląskiej opisujący m.in. historię Szybu Franciszek

Dodatkowe informacje dla tego obiektu:

karta adresowa  ׀  decyzja o wpisie do rejestru  ׀  biała karta obiektu