Wirtualna Ruda

start

historia

zabytki

szlaki

wirtualne spacery

 kontakt

Pierwsza wzmianka o Rudzie znalazła się w tzw. Rejestrze Ujazdowskim, czyli księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego  sporządzonej  w  latach  1295 - 1305.  Wieś  Ruda  powstała  w   sąsiedztwie   obecnych   ulic   Bujoczka i Starowiejskiej. Osiedlanie się ludzi na tym terenie było związane z wydobyciem rud różnych metali – stąd zresztą nazwa miejscowości. Właścicielami Rudy była rodzina Rudzkich, która nabyła wieś jeszcze w XIV wieku (1396 r.). Od tego czasu Ruda była własnością prywatną. W 1540 roku Rudę nabył Jan Gierałtowski z Chudowa, którego rodzina miała wieś we władaniu do 1622 roku. W 1643 roku w wyniku procesu sądowego majątek przejęła Marianna Koniecka z mężem Aleksandrem Biały-Bielskim. Rodzina ta prawdopodobnie należała do ostatnich właścicieli,  którzy  mieszkali  na  zamku w Rudzie. Kolejnym istotnym właścicielem był baron Franciszek Wolfgang von Stechow, który kupił Rudę w 1748  roku, a od 1738 roku był również właścicielem miejscowości Pławniowice. W roku 1798 Ruda przechodzi w ręce wnuka von Stechowa – hrabiego Karola Franciszka von Ballestrem. Od tego czasu majoratem rudzko-biskupicko-pławniowickim zajmowała się rodzina Ballestremów, a ich „panowanie” skończyło się dopiero w 1945 roku wraz ze śmiercią hrabiego Mikołaja.

Za moment powstania pierwszej na terenie Rudy kopalni uznaje się datę aktu prawnego dotyczącego utworzenia na wniosek barona von Stechow majoratu obejmującego Rudę, Biskupice i Pławniowice, czyli 23.01.1752 roku. W roku 1770 baron Franciszek Karol von Stechow zgłosił się do pruskiego Urzędu Górniczego czynną już za czasów austriackich kopalnię pod nazwą „Brandenburg”. Uzyskał dla niej nadania  górnicze  na  eksploatację.  Po  śmierci  barona  Stechowa w roku 1798, majorat odziedziczył hrabia Karol Franciszek von Ballestrem. Ród Ballestremów stał się wkrótce potentatem przemysłowym na Górnym Śląsku, inwestując w różne gałęzie przemysłu i budując jeden z bardziej rozbudowanych koncernów. Do Ballestremów należały dobra ziemskie Górnego i Dolnego Śląska oraz nadania  górnicze  w  rejonie  Rudy i Biskupic. Były tam eksploatowane kopalnie „Brandenburg”, „Wolfgang” i „Graf Franz” w Rudzie oraz kopalnia „Castellengo” w Rokitnicy, a także zakłady współpracujące, takie jak: Elektrownia „Mikołaj”, koksownia „Walenty”, szamotownia i kolej piaskowa – własności koncernu „Borsiga”. Ponadto Ballestremowie byli właścicielami pakietu kontrolnego Górnośląskiej Kolei Żelaznej „Oberschlesische Eisenbahn Bedarfs Aktiengesellschaft” („Oberbedarf”). Dyrekcja „Dóbr Hrabiego Ballestrema” zarządzała majątkami ziemskimi na Górnym i Dolnym Śląsku, Austrii, Czechosłowacji, ponadto kierowała filialnymi zakładami przemysłowymi. Równocześnie z rozwojem infrastruktury przemysłowej, trwała budowa osiedli robotniczych dla pracowników koncernu Ballestremów, które powstały między innymi przy obecnej ul.  Kościelnej  i  Staszica,  wzdłuż  ul.  Szczęść  Boże,  w  ramach  kolonii  Carl  Emanuel  a  także w Rudzkiej Kuźnicy. Zasadnicze zmiany w organizacji koncernu Ballestrema nastąpiły w 1922 roku po podziale Górnego Śląska. Kierownictwo koncernu znajdujące  się  dotychczas  w  Rudzie  przeniesiono  na  stronę  niemiecką  do  Gliwic. Po stronie polskiej utworzono firmę pod nazwą „Wschodnio-Górnośląskie Zakłady Przemysłowe hrabiego Mikołaja Ballestrema”. Do nowo utworzonej firmy należały zakłady w rejonie Rudy. Na mocy ustawy z dnia 10 lipca 1939 roku wydanej przez Sejm Śląski Ruda otrzymała prawa miejskie, które jednak weszły w życie dopiero po II wojnie światowej. Do Rudy przyłączono wówczas Godulę, Orzegów i Chebzie. W 1959 Ruda wraz z Nowym Bytomiem stworzyły miasto Ruda Śląska.

TRASA TURYSTYCZNA

OBIEKTY ZABYTKOWE NA TERENIE DZIELNICY*

*Tabela zawiera jedynie wybrane obiekty zabytkowe z terenu dzielnicy